USUI Rafał Maciszewski - Archeolog Jabłonna
PODSTAWY WYCENY
BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH
Koszty badań archeologicznych są w praktyce nie do ustalenia przed ich zakończeniem. Na ich wysokość wpływa generalnie zaangażowanie sił i środków, przekładające się na czas wykonania prac, wynikających z ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity Dz. U. z 2022 r., poz. 840) oraz Rozporządzenia ministra kultury i dziedzictwa narodowego z dnia 28 sierpnia 2019 r. (Dz. U. z 2019 r., poz. 1721, z późniejszymi zmianami) zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia […] badań archeologicznych i poszukiwań zabytków, niezbędnych do ochrony zabytku archeologicznego, to jest:
identyfikacji, odsłonięcia i zadokumentowania archeologicznej nieruchomej substancji zabytkowej;
pozyskania i zadokumentowania archeologicznych zabytków ruchomych w kontekście ich
występowania
opracowania wyników badań
Czasochłonność ww. prac wynika z:
- rodzaju badanej substancji archeologicznej (osada otwarta, relikty architektury, stanowiska grobowe itd.);
- złożoności chronologiczno kulturowej badanej substancji zabytkowej (ilość poziomów eksploracyjnych);
- miąższości nawarstwień (głębokości wykopów);
- obszaru badań
Stąd stosowane są różne cenniki, które w założeniu mają uwzględniać ww. czynniki, przyjmujące konkretną wartość badań. Jedną z nich jest tzw. „wartość ryczałtowa”. W tym przypadku przyjmuje się stały koszt przebadania określonej jednostki przeliczeniowej (np. powierzchni) co w rezultacie powoduje, że ustalony zostaje niezmienny koszt przeprowadzenia badań a inwestor nie ma wpływu na jego wysokość. Tu wadą jest przede wszystkim to, że przy takiej kalkulacji może dojść do przeszacowania kosztów lub ich niedoszacowania, co może generować różnego rodzaju problemu przy realizacji. Innym wariantem jest określenie kosztów badań w oparciu o „kosztorys wynikowy”. W tym przypadku prace rozliczane są na podstawie udokumentowanych kosztów poniesionych przez wykonawcę z uwzględnieniem jego zysku. Przy przyjęciu takiego wariantu inwestor nie jest w stanie określić niezbędnych nakładów na wykonanie prac badawczych przed ich ukończeniem. Oczywiste wady ww. kalkulacji, szczególnie w odniesieniu do jednostek budżetowych, spowodowały, iż od 1995 r. w obrębie inwestycji liniowych (min. przez GDDKiA) stosowany jest system wyceny badań archeologicznych, który można określić jako „relatywny”. W tym przypadku, ustalany jest górny, nieprzekraczalny poziom wartości zlecenia a koszty badań ustalane są na bieżąco, wg. faktycznie wykonanej pracy, w oparciu o przyjęte parametry rozliczeniowe.
Podział prac archeologicznych
Generalnie badania archeologiczne dzieli się na „prace trenowe” i prace „gabinetowe”. Prace terenowe dzieli się na „nadzory archeologiczne”, „archeologiczne badania rozpoznawcze (w tym „badania sondażowe”)” i „badania wykopaliskowe”.
Nadzory archeologiczne
Nadzory archeologiczne służą zapobieganiu zniszczenia potencjalnych zabytków archeologicznych podczas prac inwestycyjnych. Polegają generalnie na identyfikacji takich zabytków, ich zadokumentowaniu (dokumentacja fotograficzna i rysunkowa przekroju pionowego i poziomego wykopu), i sformułowaniu wniosków konserwatorskich. Do zadań nadzoru archeologicznego należy również dokumentacja konserwatorska prac ziemnych, w celu potwierdzenia braku występowania wspomnianych zabytków. W omawianym przypadku przyjmuje się kosztorys oparty na następujących założeniach:
- zryczałtowany koszt dzienny obecności archeologa
- wartość metra bieżącego wykopu na którym przeprowadzone zostaną czynności archeologiczne (rejestracja, eksploracja i dokumentacja elementów przestrzeni reliktowej,w tym zabytków ruchomych);
Badania wykopaliskowe
Badania wykopaliskowe stanowią podstawowe działanie w celu ochrony zabytków archeologicznych zagrożonych realizacją inwestycji. Prowadzi się je aby pozyskać maksimum informacji o zagrożonych i niszczonych reliktach osadnictwa pradziejowego i historycznego, zalegających w ziemi. W takim przypadku koszty tych prac wynikają z:
- charakteru badanej substancji archeologicznej (osada otwarta, relikty architektury, stanowiska grobowe itd.), rzutującego na czasochłonność tych badań;
- ilości nieruchomych zabytków archeologicznych;
- złożoności chronologiczno kulturowej badanej substancji zabytkowej (ilość poziomów eksploracyjnych);
- miąższości nawarstwień (głębokości wykopów);
- obszaru badań.
W przypadku omawianego rodzaju badań najczęściej stosowanym sposobem wyceny jest przyjęcie zryczałtowanej wartości przebadania 1 m2/1 ara (itd.) przy założeniu standardowych parametrów (głębokość wykopu, ilość nawarstwień, ilość obiektów itp.). W przypadku zmian tych parametrów stosowane są przeliczniki aktualizujące koszty ich przebadania. Zazwyczaj ustala się również wartość pułapową prac, której nie można bez zmiany umowy przekroczyć.